Historia technik pamięciowych

Pamięć jest jedną z ważniejszych funkcji ludzkiego mózgu. Od zarania dziejów była podstawą przekazywania wszelkiej wiedzy i tradycji. Starożytni Grecy czcili boginię Mnemosyne (Μνημοσύνη), która stanowiła uosobienie pamięci. Według mitologii była ona matką wszystkich dziewięciu muz. Oznaczało to, że dla Greków stanowiła podstawę wszelkiej nauki i sztuki.

Pierwszą znaną postacią historyczną, która miała związek z teorią i praktyką sztuki zapamiętywania był grecki poeta Symonides z Keos (556-468 p.n.e.). Opracował on tak zwany „system umiejscawiania” czyli metodę „loci” (liczba mnoga od „locus” czyli „miejsce”). System ten opierał się na kojarzeniu poszczególnych zapamiętywanych elementów z uporządkowanymi w stałej kolejności miejscami czy też fragmentami architektury. Jest to najstarszy przykład zastosowania mnemotechniki, czyli metody ułatwiającej zapamiętywanie, przechowywanie i odtwarzanie informacji.

Za prekursora psychologii pamięci możemy uznać Platona (427-347 p.n.e.), który jako pierwszy zajmował się zagadnieniem procesu zapamiętywania. Porównał on umysł do „tabliczki woskowej”, na której zapisywane są docierające do nas wrażenia, które z czasem bledną i znikają.

Inny wielki grecki filozof Arystoteles (384-322 p.n.e.) sformułował tak zwane prawa kojarzenia, które stanowią podstawę procesów spostrzegania i zapamiętywania.

Rzymianie utrwalili i rozbudowali wymyśloną przez Symonidesa metodę „loci”. Rzymski filozof i mówca Cycero (106-43 p.n.e.) podsumował zasady na których powinna się opierać sztuka pamięci. Inny mówca Kwintylian (ok. 35-95) podał dokładny opis metody na przykładzie rzymskiej willi, która służyła mu do zapamiętywania bardzo długich, złożonych mów.

Przypisywany Cyceronowi traktat „Rhetorica ad Herennium” był przez całe średniowiecze i renesans podstawowym podręcznikiem retoryki a tym samym i sztuki zapamiętywania. Tomasz z Akwinu (1225-1274) podkreślał znaczenie wyobrażeń konkretnych, które w zapamiętywaniu mają przewagę nad abstrakcyjnymi. Albert Wielki (1200-1280) zalecał sytuowanie „loci” w kościołach, celem lepszej koncentracji, niezbędnej przy zapamiętywaniu. Warto wspomnieć także Ramona Llulla (1232-1316), którego „drzewa pamięci” stanowią niejako pierwowzór sieci skojarzeniowej. Jeden z ważniejszych traktatów dotyczących sztuki pamięci jest dziełem Polaka, bernardyna Jana Szklarka (1450-1515). Zalecał on zapamiętywanie liczb przez kojarzenie cyfr z przedmiotami do nich podobnymi (1 - laska, 2 - łabędź itd.)

W czasach Odrodzenia powstały niezwykle złożone systemy mnemotechniczne, których celem była próba stworzenia pamięci doskonałej, która przechowywałaby wszystko co istnieje we wszechświecie.

Do najsłynniejszych twórców takich systemów należeli: Giulio Camillo (1480–1544) autor „teatrów pamięci”, Giordano Bruno (1548-1600) znany ze swoich „kół pamięci”, czy też Robert Fludd (1574-1637) z własną ideą „teatru świata”.

W wieku XVII powstało kilka nowych, bardziej złożonych technik pamięciowych. Angielski uczony Henry Herdson uchodzi za twórcę techniki „haków” i „łańcucha”. System cyfrowo-literowy miał kilku ojców. Prekursorem był najprawdopodobniej francuski matematyk i astronom Pierre Hérigone (1580-1643), następnie do rowoju tego systemu przyczynili się Niemiec Johann Winkelmann (1620 – 1699), Anglik Richard Grey (1694–1771) a nawet wybitny niemiecki filozof i matematyk Gottfried Wilhelm Leibniz (1646-1716). Ostateczny kształt, bardzo zbliżony do stosowanego obecnie nadał mu niemiecki mnich Gregor von Feinaigle (1760-1819).

Współczesne, naukowe badania nad pamięcią zapoczątkował psycholog Hermann Ebbinghaus (1850-1909). Gwałtowny rozwój badań i wiedzy na temat procesów zapamiętywania, przechowywania i odtwarzania informacji przypada na lata sześćdziesiąte XX wieku. W następnych dekadach, dzięki licznym eksperymentom, psychologia pamięci ugruntowała się jako jedna z ważniejszych dziedzin psychologii,  

Proces pamięciowy dzielimy na trzy fazy:

                - zapamiętywanie

                - przechowywanie

                - odtwarzanie

Podstawowa klasyfikacja rodzajów pamięci opiera się na długości trwania śladu pamięciowego. Wyróżniamy trzy typy pamięci:

                - pamięć sensoryczna

                - pamięć krótkotrwała

                - pamięć długotrwała

Pamięć sensoryczna (ikoniczna) – (zbadana i opisana przez George’a Sperlinga) polega na przechowywaniu przez krótką chwilę śladowego obrazu bodźca tuż po jego wystąpieniu. Trwa to około 0,5 - 1,0 sekundy.

Pamięć krótkotrwała (operacyjna) – trafiają do niej bodźce, na które zwróciliśmy uwagę. Przechowywane w niej informacje, jeżeli nie zostaną powtórzone, giną po kilkudziesięciu sekundach lub kilku minutach. Pojemność pamięci krótkotrwałej jest bardzo ograniczona. Jak wykazał George Miller, wynosi ona średnio 7 jednostek informacyjnych. Mogą one być mniej lub bardziej złożone.

Pamięć długotrwała - składa się na nią wszystko to, co wiemy i umiemy. Stanowi ona względnie trwały magazyn śladów pamięciowych. Jego pojemność i czas przechowywania jest praktycznie nieograniczona, biorąc pod uwagę czas ludzkiego życia. Znajdują się tam tylko te informacje, którym udało się przedostać z pamięci operacyjnej.

Pamięć długotrwałą możemy podzielić na pamięć proceduralną (to, co umiemy, co wykonujemy niejako automatycznie) i pamięć deklaratywną (to, co wiemy, to co sobie uświadamiamy). Tę ostatnią Endel Tulving podzielił jeszcze na pamięć semantyczną (cała nasza wiedza) i pamięć epizodyczną (pamięć o zdarzeniach umieszczonych w czasie i przestrzeni, czyli wszystkie nasze wspomnienia).