Mózg

Mózg ludzki waży około 1,5 kilograma. Ta niewielka część ciała człowieka jest najbardziej skomplikowanym mechanizmem istniejącym w znanym nam dotychczas wszechświecie. Kora mózgowa posiada około 100 miliardów neuronów, z których każdy może wytwarzać do 20 tysięcy połączeń z innymi neuronami.

Mózg stanowi tylko niecałe 2% całkowitej wagi ludzkiego ciała. Najważniejszą częścią mózgu, stanowiącą 90% jego objętości, są jego półkule. Pokrywają je, składające się z trzech warstw komórek, opony mózgowe, które stanowią rodzaj poduszki powietrznej – wypełnia je płyn mózgowo-rdzeniowy pochłaniający wstrząsy. Opony mózgowe stanowią drugi po czaszce środek ochronny. Powierzchnię mózgu stanowi pofałdowana kora mózgowa odpowiedzialna za kontrolowanie ruchów kończyn i odbieranie bodźców z narządów zmysłów. Oprócz półkul podstawowymi elementami mózgu są jeszcze pień i móżdżek.

Mózg jest podzielony na dwie półkule, lewa i prawą. Wiadomo, że jeśli uszkodzeniu ulegnie lewa półkula, paraliż dotyka prawą połowę ciała, jeśli natomiast uszkodzenie jest zlokalizowane w prawej półkuli, sparaliżowana jest lewa strona. Innymi słowy, półkule mózgu sterują mięśniami przeciwnej strony ciała i z tejże połowy odbierają bodźce czuciowe. Również dla słuchu połączenie danego ucha z półkulą przeciwległą jest silniejsze niż z półkulą leżącą po tej samej stronie. Podobnie w przypadku układu wzrokowego, każda z półkul odbiera informacje z przeciwległego pola widzenia, czyli do lewej półkuli docierają informacje o tym, co znajduje się na prawo od punktu fiksacji wzroku, a do prawej półkuli - o tym, co dzieje się z lewej strony tego punktu.

Obydwie półkule mózgowe są anatomicznie do siebie podobne. Każdy neuron kory mózgu ma przeciętnie od pięciu do sześciu tysięcy tzw. synaps, czyli dróg, którymi przesyłane są informacje z jednej komórki nerwowej do drugiej. Półkule połączone są ze sobą spoidłem wielkim, czyli kilkucentymetrową drogą nerwową, przewodzącą impulsy pomiędzy obydwiema częściami mózgu. Początkowo sądzono, że półkule z racji swego podobieństwa wykonują identyczne czynności, wyniki rozlicznych badań poczęły jednak skłaniać naukowców ku twierdzeniu, iż posiadamy nie jeden mózg, a dwa - realizujące zupełnie odmienne funkcje. Po pierwsze, ustalono, iż jedna półkula ma charakter dominujący ze względu na fakt, że wykonywanie czynności przebiega u ludzi przy większym wykorzystaniu określonej ręki, zazwyczaj prawej. Ponadto, przeprowadzono eksperymenty, które dowiodły funkcjonalnego zróżnicowania półkul. Okazało się, że lewa półkula pracowała intensywniej, gdy badani rozwiązywali zadania logiczne i analityczne, a także podczas generowania mowy, klasyfikowania, operowania liczbami oraz przy posługiwaniu się związkami przyczynowo-skutkowymi i porządkowaniu zdarzeń w czasie. Lewa półkula była ponadto bardziej zaangażowana w kierowanie sekwencjami ruchowymi, występującymi w różnych skomplikowanych czynnościach, jak również przy kontroli gestykulacji podczas mówienia. Półkula prawa natomiast była zdecydowanie aktywniejsza, kiedy dochodziło do pobudzania wyobraźni, fantazjowania, dokonywania syntezy danych i ujmowania relacji w przestrzeni. Wykazano również, że kora mózgowa po prawej stronie była dominująca wówczas, gdy badani mieli do czynienia z kolorami, rytmem i muzyką, a także podczas recepcji złożonych bodźców wzrokowych oraz przy wyrażaniu i odbieraniu stanów emocjonalnych. Ogólnie rzecz biorąc, specjalnością prawej strony jest wszystko, czego nie da się ubrać w słowa, jak na przykład orientacja w terenie, komponowanie melodii, rozpoznawanie twarzy czy przedmiotów za pomocą dotyku.

Jeśli chodzi o posługiwanie się mową, w lewej półkuli mózgu wyodrębniono dwie okolice, zwane okolicami mowy, tzw. okolicę Broca, znajdującą się w płacie czołowym i okolicę Wernickego, w płacie skroniowym. Uszkodzenie mózgu w okolicy Broca prowadzi do zaburzeń w produkcji mowy, czyli do afazji motorycznej, a uszkodzenie w okolicy Wernickego - do zaburzeń w rozumieniu mowy, czyli do afazji sensorycznej.

Będąc pod wrażeniem tych odkryć, naukowcy ustalili również, że osoby wytrenowane w posługiwaniu się tylko jedną z półkul, mają trudności z wykonywaniem zadań kontrolowanych przez drugą półkulę. Stwierdzono przy tym, iż pobudzanie mniej aktywnej półkuli do wytężonej pracy dawało w rezultacie znaczące zwiększenie ogólnej efektywności i wydajności intelektualnej. Oznacza to, że wyniki podejmowanych przez nas działań mogłyby być dużo wyższe, gdybyśmy w pełni wykorzystywali wszystkie zasoby i możliwości obydwu naszych mózgów.